Gender (pol. rodzaj, płeć społeczno-kulturowa)
Termin obecnie wykorzystywany w języku polskim do określenia płci kulturowej lub płci społecznej, w odróżnieniu od płci biologicznej, którą określa się jako sex. Podobne rozróżnienie przyjmuje się w badaniach naukowych prowadzonych w tym kierunku w innych językach. W tym znaczeniu gender oznacza tworzony w sposób performatywny zespół cech i zachowań, ról płciowych i stereotypów przypisywanych kobietom i mężczyznom przez społeczeństwo i kulturę. Inaczej, gender nazywa się społeczno-kulturową tożsamością płciową.
Tożsamość płciowa / Tożsamość płci / Identyfikacja płciowa (ang. gender identity)
Termin, przez który rozumie się gender (psychologiczną, kulturową płeć ) z którą jednostka się identyfikuje. Kulturowo i społecznie zdeterminowane wyobrażenie własnej osoby – koncepcja samej lub samego siebie – jako kobiety lub mężczyzny. Jest to forma tożsamości społecznej.
Cisgenderyzm / Cispłciowość / Cisseksualność
Osoby cispłciowe to takie, których płeć biologiczna jest spójna z tożsamością płciową. Zalicza się do nich większość populacji.
Transgenderyzm (TG) / Transpłciowość
Pierwotnie termin transgender oznaczał po angielsku osoby transpłciowe znajdujące się na kontinuum pomiędzy transwestytyzmem a transseksualizmem: pragnące funkcjonować w społeczeństwie jako osoby płci przeciwnej do biologicznej, ale odmawiające pełnej (genitalnej) korekty płci.
W latach 80. termin ten uzyskał nowe, szerokie znaczenie – jest to termin zbiorczy, obejmujący osoby transseksualne, transwestytyczne i inne, które przynajmniej częściowo nie utożsamiają się ze swoją płcią biologiczną/utożsamiają z inną niż biologiczna.
UWAGA!!! Podobnie jak w przypadku orientacji seksualnej, tożsamość płciowa to (co najmniej) kontinuum: można być bardziej lub mniej cis/trans, ale także utożsamiać się z obiema płciami (analogia: biseksualizm) lub żadną (analogia: aseksualizm).
Transseksualizm / Transseksualność (TS) (z łac. transire → przechodzenie)
Zaburzenie identyfikacji płciowej, postać zespołu dezaprobaty płci, polegająca na pragnieniu życia i byciu akceptowanym jako osoba płci przeciwnej fizycznie. Osoby transseksualne to takie, których tożsamość płciowa jest całkowicie niezgodna z ich płcią biologiczną. Oznacza to, że osoba płci żeńskiej jest w swoich oczach mężczyzną i dąży do tego, by tak ją postrzegano i traktowano (jest transmężczyzną), a osoba płci męskiej jest dla siebie kobietą i dąży do tego, by tak ją postrzegano i traktowano (jest transkobietą).
Zaburzenie identyfikacji płciowej, postać zespołu dezaprobaty płci, polegająca na pragnieniu życia i byciu akceptowanym jako osoba płci przeciwnej fizycznie. Osoby transseksualne to takie, których tożsamość płciowa jest całkowicie niezgodna z ich płcią biologiczną. Oznacza to, że osoba płci żeńskiej jest w swoich oczach mężczyzną i dąży do tego, by tak ją postrzegano i traktowano (jest transmężczyzną), a osoba płci męskiej jest dla siebie kobietą i dąży do tego, by tak ją postrzegano i traktowano (jest transkobietą).
Transwestytyzm (TV)
Upodobnianie się do osoby płci przeciwnej poprzez ubiór i zachowanie w celu osiągnięcia satysfakcji emocjonalnej (transwestytyzm podwójnej roli) bądź seksualnej (transwestytyzm fetyszystyczny).
1. Transwestytyzm o podwójnej roli – polega na ubieraniu się w stroje płci przeciwnej w celu uzyskania zadowolenia z chwilowego doświadczenia bycia osobą płci przeciwnej, bez pragnienia trwałej zmiany płci. Przebieranie obywa się bez satysfakcji seksualnej.
2. Transwestytyzm fetyszystyczny – rodzaj parafilii seksualnej, stan w którym (u heteroseksualnych mężczyzn) jedynym lub preferowanym sposobem osiągania satysfakcji seksualnej jest przebieranie się w stroje kobiece i wykonywanie w tym czasie masturbacji lub czynności seksualnych z drugą osobą.
UWAGA!!! Jedynie transwestytyzm podwójnej roli jest związany z tożsamością płciową!
Crossdressing (CD)
Zakładanie strojów płci przeciwnej. Terminu tego często używa się w znaczeniu transwestytyzm, chociaż crossdresserami są wszystkie osoby przywdziewające stroje płci przeciwnej, nie tylko transwestyci, ale także aktorzy, drag kings, drag queens.
Drag
Nie jest (najczęściej) przejawem transpłciowej tożsamości, lecz (przede wszystkim) formą aktorstwa i zabawy konwencjami.
1. Drag king – kobieta dowolnej orientacji seksualnej, która występuje w męskim przebraniu na scenie. Nie identyfikuje się z mężczyzną, po prostu go odgrywa, nierzadko przejaskrawając męski wygląd i zachowania.
2. Drag queen – analogicznie do drag kinga, mężczyzna w kobiecym przebraniu scenicznym. Ponieważ świadomie parodiuje kobiety, przeważnie ma mocny, kiczowaty makijaż i pełne ekspresji ruchy oraz kostiumy (nie ubrania).
Androgynia (z grec. andro – mężczyzna i gyne – kobieta)
W psychologii oznacza występowanie u jednej osoby cech psychicznych charakterystycznych dla kobiet, jak
i mężczyzn. Termin wprowadziła do psychologii Sandra Bem w koncepcji kulturowej tożsamości płciowej.
W zakresie tożsamości płciowej osoba androgyniczna to taka, która nie odnajduje się w obrębie typowych ról męskich i żeńskich. Wiele androgyn identyfikuje się jako psychicznie "pomiędzy kobietą i mężczyzną", albo jako zupełnie pozbawionych tożsamości płciowej.
Genderqueer (GQ)
Określa się tak osobę o nietypowej identyfikacji płciowej, np. osobę, która w równym stopniu czuje się przynależna do obu płci, osobę, która nie czuje się związana z żadną płcią lub osobę, która wybiera cechy obu płci i dopiero ich połączenie stanowi odwzorowanie jej poczucia płci.
Agenderyzm
Pogląd traktujący powszechny podział ludzi w wymiarze psychicznym na kobiety i mężczyzn jako błędny i sztuczny. Neguje on płeć biologiczną (lub jej brak) jako nośnika specyficznych cech i skłonności charakteru oraz wyznacznika do określania człowieka w obrębie ja (ego). W kategorii transgenderyzmu (dosł. byciu "poza płciowością psychiczną") osobę typu agender można ująć w tym sensie, że odrzuca ona funkcjonowanie w ramach jakiejkolwiek społeczno-kulturowej płci.
Bigenderyzm / Ambigenderyzm
Opisuje tendencję do identyfikowania się z obydwiema płciami. Osoba bigenderowa może czuć się w połowie kobietą, a w połowie mężczyzną; może czuć się bardziej kobietą, ale jednocześnie mężczyzną (i vice versa); albo w stu procentach zarówno kobietą jak i mężczyzną.
Trigenderyzm
Identyfikacja płciowa, w której osoba oscyluje pomiędzy zachowaniami męskimi, kobiecymi oraz „trzeciej płci” (agender, połączenie płci męskiej i żeńskiej, lub innych tożsamości genderqueer). Osoba trigender może przechodzić z jednej płci w drugą w zależności od nastroju lub sytuacji, może też „mieszkać” dwie lub więcej płci w tym samym czasie. Trigender podlega ogólnym kategoriom genderqueer lub androgynii.
Pangenderyzm
Termin ten dotyczy osób, które nie chcą być określane jako kobieta lub mężczyzna, ponieważ czują, że nie pasuje do nich binarny podział płci. Osoby te czują przynależność do „każdej” z płci. Termin ten w dużej mierze pokrywa się z genderqueer.
Genderfuck /Gender bender
Termin ten odnosi się do świadomego wyśmiewania tradycyjnego pojmowania tożsamości płciowej, ról płciowych i performatywności płci, które zakłada, że nasza tożsamość, rola i orientacja zależą od płci biologicznej. Tradycyjne pojmowanie płci zakłada, że jednostka będzie identyfikować się, postępować i wyglądać zgodnie z normatywnymi wartościami męskości i kobiecości w zależności od własnej płci biologicznej. Osoby genderfuck wykraczają poza ("zaginają") swoją płciowość. Niektórzy z nich identyfikują się z płcią przypisaną im po urodzeniu, ale kwestionują normy tej płci poprzez androgyniczne zachowanie i przyjmowanie nietypowych ról płciowych. Mogą również określać się jako transpłciowe lub genderqueer, czując, że płeć przypisana im w momencie narodzin jest niedokładnym lub niepełnym opisem ich tożsamości, niektórzy są transseksualistami i pragną zmienić swoją płeć fizyczną poprzez terapię hormonalną lub/i operację korekty płci, podczas gdy inni urodzili się jako osoby interseksualne.
„Trzecia płeć”
Rodzaj płci społecznej, występujący u mężczyzn i kobiet (płeć genetyczna). Głęboko zakorzeniona w niektórych kręgach kulturowych. Przykłady:
• Kathoey w Tajlandii – wyróżnia się męskie kathoey (K/M) i kobiece kathoey (M/K)
• Hidźra (hijra) w kulturach Azji Południowej
• Winkte (berdache) w rejonach południowego Pacyfiku i wśród północno-amerykańskich Indian
• Xanith wśród Arabów w Omanie
• Muxe w stanie Oaxaca (Meksyk)
